- Tôi tin, thưa đức ông - Rôbơc Stuya là người đầu tiên ra khỏi nơi ẩn nấp nói – ngài không có những lí lẽ lớn lao để ca ngợi đức vua nếu hoàng thượng không ban ngay cho ngài việc gia ân cho Anơ Đuybuôc, ngài sẽ không có gì nữa để chống lại dự định của tôi bằng những luận cứ chặt chẽ.

- Ông lầm rồi, thưa ông - Hoàng thân Côngđê nói khi ra khỏi bên đối diện và đứng lên - dẫu nhà vua còn quở mắng tôi nặng nề hơn thì nhà vua luôn luôn là nhà vua và tôi sẽ không biết trả thù người đứng đầu quốc gia về một lời nhục mạ cá nhân.

- Vậy thì những gì vừa xảy ra không hề thay đổi chút nào lời cam kết của ngài đối với tôi chứ; thưa đức ông?

- Tôi đã hứa với ông, thưa ông, sẽ xin gia ân cho pháp quan Anơ Đuybuôc khi nhà vua tỉnh dậy. Vào tám giờ sáng hôm nay, tôi sẽ ở điện Luvrơ và tôi sẽ xin việc ân xá ấy.

- Thành thật mà nói, thưa đức ông- Rôbơc Stuya nói- liệu ngài có tin rằng ngài được ban cho việc ân xá không?

- Thưa ông,- Hoàng thân Côngđê với phẩm cách cao cả của một ông hoàng trả lời – ông hãy tin chắc rằng tôi sẽ không nhọc công đi cầu xin sự ân xá nếu tôi ít tin chắc là có được.

- Được rồi!- Rôbơc Stuya nói với cử chỉ tỏ rõ chàng không có cùng niềm tin ấy – Trong vài giờ nữa trời sẽ sáng và chúng ta sẽ thấy rõ…

- Giờ đây, thưa ông - Hoàng thân nhìn quanh mình và nói- Chúng ta cần đi thoát nơi này thật mau lẹ và thông minh. Do hai lá thư và cái cách khác thường mà ông đã chuyển chúng đi, các cổng ra vào Luvrơ đã được canh phòng phòng như thể chúng bị vây hãm và tôi tin chắc rằng ông sẽ gặp khó khăn, nhất là với bộ quân phục mà ông đang mặc, để ra khỏi đây trước sáng sớm ngày mai. Vậy tôi lưu ý ông là để tôi đưa ông đi cùng với tôi, tôi sẽ kéo các ông, ông và bạn ông là người cho mượn bộ quân phục ra khỏi bước tồi tệ.

- Thưa đức ông, tôi sẽ không bao giờ quên cả điều tốt lẫn điều xấu.

- Ông hãy tin rằng việc này không hề đòi hỏi chút nào lòng biết ơn của ông mà chỉ để chứng tỏ lòng trung thực của những ý nghĩ của tôi mà qua đó cho ông một ví dụ, bởi vì ông hãy lưu ý rằng tôi chỉ cần rõ ràng và đơn giản bỏ rơi ông ở lại đây để thoát khỏi lời thề của tôi là xong; nhưng tôi không hề có ý định bỏ cuộc.

- Tôi hiều lòng trung thực của ông hoàng Côngđê – chàng trai xúc động trả lời - và tôi tin rằng sẽ không có gì phải phàn nàn về lòng trung thực của tôi. Kể từ hôm nay tôi trung thành với ngài cả về thể xác lẫn tâm hồn. Ngài mà đạt được sự ân xá cho cha tôi thì ngài sẽ không có ai là kẻ tôi tớ sẵn sàng chết vì ngài hơn tôi.

- Tôi tin ông, thưa ông - Hoàng thân Côngđê trả lời - Mặc dầu nguyên nhân cuộc gặp gỡ của chúng ta và cái cách mà chúng ta gặp được nhau thật hết sức đặc biệt, tôi sẽ không giấu ông rằng căn cứ vào cái cớ thúc đẩy ông hoàn thành nó, bản thân tôi cũng vì hành động của ông, thật đáng trách cứ dưới mắt của mọi con người trung thực, hầu như một lòng nhân hậu nào đó đi tới thiện cảm. Chỉ có điều tôi cần ông nói với tôi một điều là vì sao ông lại mang một cái tên Êcôtxơ và pháp quan Anơ Đuybuôc lại là cha ông.

- Thưa đức ông, thật đơn gián như mọi câu chuyện tình ái. Chuyện này đã qua hai mươi năm rồi, lúc ấy pháp quan Đuybuôc hai mươi tám tuổi; ông có một chuyến đi sang Êcôtxơ để thăm bạn ông là Giôn Nôc. Ở đấy ông quen biết một thiếu nữ của gia đình Lôtian, đó là mẹ tôi. Duy khi trở về Pari, ông biết rằng thiếu nữ ấy đã mang thai. Ông không bao giờ nghi ngờ đức hạnh của bà đến mức ông nhận đứa bé mà bà sinh ra là con ông và gửi gắm nó cho Giôn Nôc.

- Tốt lắm! Thưa ông - Hoàng thân Côngđê nói – tôi đã biết điều tôi muốn biết. Giờ đây chúng ta hãy quan tấm tới chuyện ra đi của chúng ta.

Hoàng thân ra trước và mở hé cửa phòng Biến hình. Hành lang đã trở lại tối tăm và cô đơn; vậy là họ đi khá an toàn trong đó. Đến cổng Luvrơ, hoàng thân ném chiếc áo choàng của ông lên vại người Êcôtxơ và gọi Đăngđơlô.

Đăngđơlô tới. Chỉ bằng vài lời hoàng thân cho ông này biết những chuyện đã xảy ra nhưng chỉ giữa nhà vua, tiểu thư Xanh Ăngđrê và những người khách đến kéo hai người này ra khỏi giấc ngủ của họ. Về Rôbơc Stuya, ông không nói gì khác hơn mấy lời sau:

- Ông này đi với tôi!

Đăngđơlô hiểu sự cần thiết lúc này đối với Côngđê là ra khỏi Luvrơ thật nhanh. Ông cho mở một cửa đặc biệt và hoàng thân cùng bạn ông đã ở bên ngoài.

Người này cũng như người kia vội vã đi về phía cổng không nói với nhau một lời; điều đó chứng tỏ cả hai người đánh giá đúng mức mối hiểm hoạ mà họ vừa tránh khỏi.

Đến bờ sông, hoàng thân Côngđê hỏi người Êcôtxơ rằng chàng đi đâu.

- Bên phải thưa ngài - Người này nói.

- Còn tôi, bên trái- Hoàng thân nói - Tối nay ông hãy đến trước Xanh Giecmanh Lôxenroa. Tôi mong rằng sẽ có những tin tức tốt đẹp để kể cho ông.

- Xin cám ơn đức ông – chàng trai kính cẩn nghiêng mình – và cho phép tôi nhắc lại với ngài, kể từ giờ này, tôi là kẻ trung thành với ngài cả thể xác lẫn tâm hồn.

Rồi mỗi người đi về phía của mình.

Chuông điểm ba giờ sáng.

Đúng lúc này, ông hoàng Đờ Gioanhvin vào phòng ngủ của Catơrin đờ Mêđixit.

Thế nào mà ông hoàng bất đắc dĩ lại vào phòng hoàng thái hậu vào giờ này và quyền gì mà người cháu lại dám lấn những đặc quyền của ông chú?

Chúng tôi sẽ nói tới chuyện này.

Không phải do thiện chí và tấm lòng vui vẻ mà ông hoàng khốn khổ này tới đây.

Đây là những chuyện thật sự đã xảy ra.

Ta nhớ rằng hoàng thái hậu đã ở lại căn hộ của bà, báo rằng bà sẽ đi nằm và tại đây bà chờ đợi ông hoàng Đờ Gioanhvin là kẻ đầu tiên khởi xướng biết bao chuyện bê bối, sẽ tới báo cho bà biết điều gì sẽ xảy ra.

Điều xảy ra, chúng ta đã biết.

Vả lại, ông hoàng Đờ Gioanhvin hoàn toàn sượng sung về những gì ông nhìn thấy đã ít sẵn sàng hơn ai để làm nhà sử học về một thảm hoạ mà danh dự vợ chồng của ông lại đóng vai trò buồn bã đến thế ngay trước ngày cưới.

Không quên lời hứa đã đưa ra, ông hoàng Đờ Gioanhvin vậy là không chút vội vã gì để thực hiện. Nhưng Catơrin lại không có cùng mối lo thờ ơ với điều bí mật chưa được biết. Bà được những bà tì nữ giúp cởi váy áo, đi nằm, đuổi hết mọi người ra trừ bà hầu phòng tin cẩn và bà chờ đợi.

Chuông đã điểm hai giờ sáng. Còn chưa hết thời gian. Rồi hai giờ mười lăm, hai giờ rưỡi, rồi hai giờ bốn mươi lăm phút.

Lúc này, không thấy cả chú lẫn cháu lộ diện, bà hoàng đã mất kiên nhẫn, thổi còi gọi bà hầu phòng (sáng kiến lắc chuông chỉ có ở bà Manhtơnông) và ra lệnh cho người đi tìm hoàng thân Đờ Gioanhvin và dẫn ông ta đến dù sống hay chết.

Người ta tìm thấy ông hoàng đang bàn luận sôi nổi với quận công Frăngxoa-Đờ Ghidơ và hồng y giáo chủ Loren.

Không cần phải nói rằng lời khuyên của gia đình đã quyết định cuộc hôn nhân giữa ông hoàng Đờ Gioanhvin và tiểu thư Xanh Ăngđrê đã trở nên hoàn toàn không thể có được.

Đối mặt với lệnh của hoàng thái hậu buộc phải qua chỗ bà, ông không thể lùi bước.

Ông Đờ Gioanhvin đi ra, đầu cúi xuống và khi đến nơi, đầu ông càng cúi thấp hơn.

Còn đối với quận công Môngpăngxiê và ông hoàng Đờ-la-Rôtxơ-suya-yông thì họ đã lẩn trên đường đi.

Sau đây chúng ta sẽ thấy vì ý nghĩ nào mà họ lẩn mặt.

Mỗi phút trôi qua làm tăng thêm sự sốt ruột của Catơrin. Nếu giờ đã quá khuya đòi hỏi giấc ngủ của bà thì ý nghĩ bà sắp được chuyện tiên đoán về sự lầm lỡ của bà đô đốc không ngoan của bà đã giữ bà phải thức.

“Cuối cùng, hắn đấy ư?”- Bà tự nhủ.

- Vậy ông đã đến, ông Đờ Gioanhvin – Bà kêu lên với ông hoàng bằng một giọng khá gay gắt – Tôi đợi ông từ một giờ này rồi!

Ông hoàng lại gần giường ấp úng xin lỗi, giữa những tiếng đó thì tất cả những gì mà Catơrin có thể hiểu được chỉ là những lời:

- Mong lệnh bà tha lỗi cho thần.

- Ta sẽ không tha thứ cho ông, ông Đờ Gioanhvin – Hoàng thái hậu nói với giọng Florăngxơ - nếu câu chuyện kể của ông không làm ta vui vì sự vắng mặt của ông đã làm ta e ngại. Hãy lấy một cái ghế đẩu và hãy ngồi trong góc tiếp khách của ta. Ta thấy dáng vẻ của ông có những chuyện kì lạ đã xảy ra ở đó.

- Thưa vâng- Ông hoàng lẩm bẩm- đúng là rất kì lạ, trong đó chúng thần còn khá xa mới chờ đợi!

- Càng hay! Càng hay!- Hoàng thái hậu xoa tay reo lên- Hãy kể cho ta những chuyện ấy và đừng kể sót một chi tiết nào đấy. Đã từ lâu ta không có được một câu chuyện vui vẻ như thế này. A! ông Đờ Gioanhvin a, người ta không cười nữa ở triều đình.

- Điều đó là đúng, thưa lệnh bà- Ông Đờ Gioanhvin đáp, vẻ thảm hại.

- Này! Khi cơ hội hiển hiện để giải trí một chút- Catơrin tiếp- ta phải chạy trước nó thay cho để nó thoát mất. Vậy ông hãy bắt đầu câu chuyện của ông đi, ông Đờ Gioanhvin: ta nghe đây và hứa không bỏ sót một lời nào.

Và Catơrin trước hết lấy tư thế nằm thật thoải mái trên giường để không bị rầy rà trong sự thỏa mãn mà bà sắp được thưởng thức.

Rồi bà chờ đợi.

Nhưng câu chuyện thật khó bắt đầu với ông Đờ Gioanhvin, nhưng Catơrin nói:

- Ông Đờ Gioanhvin hẳn bị câm!

Lúc bắt đầu hoàng thái hậu nghĩ con người trẻ tuổi đang thu thập những ý nghĩ nhưng thấy sự im lặng kéo dài, bà vươn dài cổ nhưng không nhúc nhích phần cơ thể còn lại rồi thêm cho ông ta một cái nhìn dò hỏi khó tả:

- Sao? – Bà hỏi.

- Sao! Thưa lệnh bà- ông hoàng đáp - thần xin thú nhận với lệnh và rằng cơn bối rối của thần quá lớn.

- Sự bối rối của ông ư? Tại sao?

- Vì phải kể cho lệnh và những việc thần đã nhìn thấy.

- Vậy ông đã trông thấy những gì, ông Đờ Gioanhvin. Ta thú thực với ông rằng ông đã làm ta điên người vì tò mò đấy. Ta chờ đợi, đúng thế - Catơrin xoa xoa hai bàn tay đẹp nói tiếp – nhưng hầu như ta không chết vì chờ đợi. Nào!...A! Vậy đúng là tối nay, ông Đờ Gioanhvin thân mến, ông hẳn nhớ rằng bức thư mà ông trao cho ta nói rõ: tối nay nhưng không nêu rõ ngày tháng phải không?

- Thật đúng tối nay, phải, tâu lệnh bà.

- Đến mức họ đã ở trong phòng Biến hình phải không?

- Họ đã ở đấy ạ.

- Cả hai?

- Cả hai.

- Vậy là Macx và Vênuyts hả? Ái chà! Hãy nói với ta, ta biết ai là Vênuyts rồi, nhưng Macx?...

- Macx ư? Tâu lệnh bà.

- Phải, Macx…Ta không biết ai là Macx.

- Thật sự, tâu lệnh bà, thần tự hỏi có thật thần phải bẩm với lệnh bà …

- thế nào, nếu ông phải bẩm với ta ư? Ta tin chắc ông phải nói và nếu ông có sự ngại ngùng thì ta sẽ gạt bỏ chúng. Nào, gã Macx!...Trẻ hay già?

- Trẻ ạ.

- Con người đàng hoàng chứ?

- Tất nhiên rất đàng hoàng ạ.

- Phẩm chất nữa, tất nhiên!

- Phẩm chất cao quý nhất ạ.

- Ồ! Ồ! Ông nói chuyện gì với ta đây, ông Đờ Gioanhvin – Bà hoàng ngồi nhổm dậy nói.

- Sự thật, tâu lệnh bà.

- Thế nào, không phải là gã thị đồng nào mù quáng và ngu dốt chứ?

- Thưa, không hề là một thị đồng.

- Gã trai dũng cảm ấy – Catơrin hỏi, không thể cưỡng nổi ham muốn nhạo báng chua cay – Gã trai dũng cảm ấy chiếm một địa vị trong triều chứ?

- Vâng, tâu lệnh bà….Một địa vị rất cao là đằng khác.

- Một địa vị rất cao ư? Nhưng, lạy Chúa, hãy nói ngay đi, ông Đờ Gioanhvin! Ông cứ nói nhát gừng như thuộc về một bí mật quốc gia không bằng.

- Đúng là thuộc một bí mật quốc gia, thật vậy, tâu lệnh bà – Ông hoàng nói.

- Ồ! Vậy thì, ông Đờ Gioanhvin, đây không còn là lời cầu xin của ta đối với ông nữa mà là ta ra lệnh cho ông. Hãy nói với ta tên con người ấy.

- Lệnh bà muốn thế sao?

- Ta muốn thế.

- Thế thì, tâu lệnh bà – Ông hoàng ngẩng đầu nói - người ấy, như lệnh bà gọi người ấy, không phải ai khác chính là Đức vua Frăngxoa đệ nhị.

- Con ta ư? – Catơrin chồm lên trên giường kêu lên.

- Vâng, con trai lệnh bà, thưa lệnh bà.

Một phát súng hoả mai bất chợt nổ giữa căn phòng cũng không tạo nên bộ mặt hoàng thái hậu một sự xúc động thật mãnh liệt, một sự biến động nhanh đến thế.

Bà đưa bàn tay lên che mắt như thể căn phòng này chỉ được soi sáng bằng có một ngọn đèn đã ngăn bà phân biệt những đồ vật, rồi nhìn xoáy vào ông Đờ Gioanhvin và xích lại gần tới mức chạm vào người ông ta, bà nói nhỏ với ông bằng âm sắc từ chế giễu đã trở nên khủng khiếp.

- Ta thật tỉnh đấy chứ, phải không? Ông Đờ Gioanhvin. Ta đã nghe rõ; ông đến đây để nói với ta rằng anh hùng của sự kiện bất ngờ này là con trai hử ?

- Vâng, thưa lệnh bà.

- Ông hãy nhắc lại xem?

- Thần xin nhắc lại là đúng như vậy.

- Ông khẳng định thế?

- Thần xin thề là đúng như vậy.

Và ông hoàng trẻ xoè bàn tay.

- Được! ông Đờ Gioanhvin! – Catơrin nói tiếp vẻ u tối – Bây giờ ta hiểu được sự ngập ngừng của ông, ta cũng hiểu sự im lặng của ông. Ôi! Máu bốc lên mặt ta rồi! Liệu có thể thế chăng! Con trai có một người vợ trẻ và duyên dáng lại bắt nhân tình với một người gấp đôi tuổi nó ư? Con trai ta chuyển qua hàng ngũ những kẻ thù của ta; con trait a, lạy Chúa! Không thể! Con trai của ta, tình nhân của bà đô đốc sao?

- Thưa lệnh bà- ông hoàng Đờ Gioanhvin nói- lá thư đúng là ở trong túi bà đô đốc, không lẽ thần quên sao. Nhưng điều mà thần biết, khốn khổ thay lại không phải bà đô đốc ở trong phòng.

- Thế nào – Catơrin kêu lên – ông nói gì vậy, không phải bà đô đốc ư?

- Không, tâu lệnh bà, không phải bà ấy.

- Nếu không phải bà ấy thì là ai?

- Tâu lệnh bà…

-

- Ông Đờ Gioanhvin, tên người ấy, nói ngay tên người ấy.

- Mong lệnh bà đoái thương thứ lỗi cho thần…

- Thứ lỗi cho ông! Tại sao thế?...

- Bởi vì thần là kẻ duy nhất mà thực sự người ta không có quyền đòi hỏi một sự gợi lại như vậy.

- Ngay cả với ta ư? Ông Đờ Gioanhvin.

- Ngay cả lệnh bà, tâu lệnh bà. Vả lại sự tò mò của lệnh bà thật dễ dàng được thoả mãn, đó là người đứng đầu triều đình mà lệnh bà sẽ hỏi thay thần…

- Nhưng để hỏi người đứng đầu ấy, ta cần đợi đến ngày mai, ông Đờ Gioanhvin. Ta muốn biết tên người ấy ngay lúc này. Ai nói với ông rằng ta không hề có biện pháp nào không gây đau khổ cho sự chậm trễ hả?

Và đôi mắt rực lửa của Catơrin nhìn xoáy vào con người trẻ tuổi.

- Tâu lệnh bà, lệnh bà hãy tìm trong toàn bộ Cung đình con người duy nhất mà thần không thể nêu tên với lệnh bà. Lệnh bà hãy nêu tên người ấy…Còn thần, ôi! Thật thật sự không thể!

Và ông hoàng trẻ đưa hai tay lên úp mặt để che giấu một nửa là sự tủi hổ đến đỏ mặt, một nửa là những giọt nước mắt căm giận.

Một ý nghĩ lướt qua tâm trí Catơrin giống như ánh chớp loé sáng.

Bà kêu lên một tiếng, nắm lấy hai bàn tay người trẻ tuổi rồi gạt luôn ta:

- A! Tiểu thư Xanh Ăngđrê hả - bà hỏi.

Ông hoàng không trả lời mà không trả lời có nghĩa là thú nhận. Hơn nữa ông ta còn để rơi người xuống chiếc ghế đẩu đặt gần giường.

Catơrin nhìn ông hoàng một lát với vẻ thương hại xen lẫn khinh miệt. Rồi bằng một giọng cố sức làm ra vẻ âu yếm nhất:

- Con trai tội nghiệp!- Bà nói - Tự đáy lòng, ta hết sức ái ngại cho con, bởi vì hầu như con yêu con bé thối tha ấy. Con hãy lại gần đây đưa bàn tay cho ta và hãy trút bớt những nỗi sầu muộn của con trong trái tim người mẹ Catơrin tốt bụng của con. Giờ đây ta hiểu vì sao con không nói, và ta hối hận đã ép nài con quá nhiều. Vậy hãy tha thứ cho ta, con trai của ta; và lúc này ta biết điều tệ hại, chúng ta hãy tìm phương cứu chữa…Còn có bao thiếu nữ xinh đẹp khác như tiểu thư Xanh Ăngđrê trong triều đình chúng ta, và nếu không có ai cao quý và khá đẹp đối với con trong triều đình chúng ta ở Pari thì chúng ta sẽ đi hỏi việc này ở triều đình Tây Ban Nha hoặc Ý. Vậy con hãy bình tâm, hoàng thân thân yêu của ta; và chúng ta hãy nói chuyện nghiêm chỉnh nếu có thể.

Nhưng ông hoàng Đờ Gioanhvin thay cho đáp từ bài diễn băn ấy rõ ràng có dụng ý nhằm một đích thấy được và một đích ẩn giấu, một là an ủi ông ta, một là thăm dò lòng can đảm của ông ta; ông hoàng Đờ Gioanhvin liền quỳ gối trước giường hoàng thái hậu giấu mặt vào khăn trải giường thổn thức:

- Tạ ân lệnh bà! – Ông nức nở kêu lên – xin tạ ân và cảm ơn sự ân cần dịu dàng của lệnh bà…nhưng vào giờ này thần chỉ còn đủ sức để cân đong sự hổ nhục và cảm nhận nỗi đau khổ của mình. Vậy cầu xin lệnh bà cho phép thần được cáo lui.

Hoàng thái hậu dừng lại ở người đàn ông gập người trong nỗi đau xót của ông ta một cái nhìn khinh miệt sâu sắc.

Rồi bà cất giọng không phản lại tình cảm in trong mắt bà:

- Hãy đi đi, con của ta!- Bà nói trong lúc chìa bàn tay đẹp cho ông hoàng trẻ, ông này cúi hôn – Và sáng mai hãy đến nói chuyện với ta. Lại đây. Chúc ngủ ngon và cầu Chúa phù hộ cho con!

Ông Đờ Gioanhvin nhanh chòng chấp nhận sự nghỉ ngơi đã ban cho ông và lao người ra khỏi phòng.

Catơrin lặng lẽ đưa mắt nhìn theo cho tới khi ông hoàng khuất sau tấm thảm treo rồi và nhìn cắm vào chiếc thảm thêu ấy cho tới khi chiếc thảm không còn lay động do ông hoàng bước qua.

Lúc này, bà hoàng tì khuỷu tay vào chiếc gối và với một giọng trầm kèm cái nhìn sáng ánh một ngọn lửa tối sầm:

- Kể từ hôm nay – Bà nói- Ta có một nữ địch thủ, còn ngày mai trở đi, ta mất mọi quyền lực về tinh thần với con ta nếu ta không khép nó vào kỷ cương.

Rồi sau một lát im lặng suy tư, một nụ cười đắc thắng lướt trên môi bà:

- Ta sẽ khép nói vào kỉ cương!- Bà nói.