Trời đông giá rét, tuyết trắng bao trùm, đương nhiên không nhìn thấy gì. Những xe đuôi rồng, xe Ngọc Hành mà Từ Quang Khải dựa theo thủy pháp phương Tây chế tạo, xe hằng thăng còn dẫn nước giữa ruộng, con kênh thoát nước lại làm mọi người mở rộng tầm mắt. Từ Quang Khải chỉ cái giếng sâu bên cạnh chân núi nói:

• Giếng này đào dựa theo phương pháp tìm nguồn nước trong “Thủy pháp phương Tây mới xác định vị trí. Năm ngoái vùng này không tìm được nước, hạn hán cũng không phải là không thể vượt qua. Thiên tai tuy mãnh liệt, vẫn có thể dùng sức người hòa giải.

Từ Quang Khải rất có lòng tin.

Đêm đó, Từ Quang Khải mở tiệc chiêu đãi chư Cử nhân, tất cả gà vịt thịt cá toàn bộ trang viên tự sản xuất ra, cơm cũng là vụ lúa muộn tháng tám của Tùng Giang đưa vào. Chỉ là hạt cơm nhỏ một chút, không có thơm như của Giang Nam trồng ra, nhưng đây đã quý giá rồi. Hạt gạo vượt qua sông Đại Vận mấy ngàn dặm vận chuyển tới phương Bắc, giá gạo đắt đỏ. Hoàng Hà phía bắc người ta nghèo khổ căn bản không ăn nổi gạo, chỉ ăn lúa mì, lúc mạch, kiều mạch, ngô và các loại đậu...

Chư Cử nhân Hà Xã ở chỗ Trương Nguyên biết được rất nhiều lý thuyết khoa học phương Tây, ở chỗ Từ Quang Khải thấy được thực tiễn, không uổng phí chuyến đi này.

Trước canh hai, đám người Trương Đại, Văn Chấn Mạnh về tới trên Vận Hà nghỉ tạm, Trương Nguyên và Kim Ni Các, Từ Chuyển Ất ở lại trang viên Từ thị qua đêm. Từ Quang Khải và Trương Nguyên vây quanh bếp lò nói chuyện thời gian rất dài, Tôn Nguyên Hóa bên cạnh nghe. Từ Quang Khải giỏi về khả năng quan sát, ông thấy được Trương Nguyên nhận được sự tôn trọng trong những Cử tử đó, có thể nói là có uy tín, loại tôn kính này cũng không phải ngưỡng mộ của tiền bạc và quyền lực. Trương Nguyên mới 18 tuổi, đều là Cử nhân giống bọn họ, Xã thủ Hàn Xã cũng không phải chức quan.

Từ Quang Khải cuối năm ngoái từng có qua lại thư từ với Trương Nguyên. Trong trường thư của Trương Nguyên hồi đáp nói về khoa học, đạo đức, tiền tài, tình hình chính trị, trình bày và phân tích ngoại hoạn làm ông nửa mừng nửa lo. Cảm giác sâu sắc Đại Minh có anh tài, may mắn của quốc gia. Cho nên chuyến này tận mắt thấy, tự nhiên phải đương mặt thỉnh giáo, không sai, chính là thỉnh giáo. Còn Trương Nguyên và Từ Quang Khải cũng có cảm giác vừa gặp đã thân, thần giao đã lâu. Hai người không nói khoa cử bát cổ gì, trực tiếp nói về thuật dân giàu nước mạnh.

Từ Quang Khải nói:

• Dân giàu tất lấy bản nghiệp, nước mạnh tất lấy chính binh, lấy nhân lực khắc chế nguy hại thiên tai, cũng đề cao sức chiến đấu của quân Minh để chống đỡ ngoại giặc.

Từ Quang Khải rất khâm phục phân tích tình thế nhắm vào Liêu Đông trong thư lần trước của Trương Nguyên. Vì theo công báo không lâu, Binh bộ Thượng thư Tiết Tam Tài báo Nỗ Nhĩ Cáp Xích đã sáng lập Bát kỳ chế, thế lực lớn mạnh, dã tâm bừng bừng...

Trương Nguyên tỏ ý tán đồng chủ trương dân giàu nước mạnh của Từ sư huynh, nhưng nguy cơ lớn nhất trước mắt lại là giặc Đông và thiên tai. Phía Bắc mở rộng lúa nước cố nhiên tốt, nhưng đất hạn hán hoàn toàn không thể trồng trọt, nếu phải khởi công xây dựng thủy lợi liên quan sẽ tốn nhiều của cải, triều đình sẽ không bỏ tiền ra, thân sĩ phía bắc cũng không có tầm nhìn này. Mà khoai lang, cây ngô, khoai tây lại là có thể trồng ở nơi khô hạn, như vậy có thể giảm bớt nạn đói, dân giàu có thể hoãn, để bá tính ăn no trong năm hạn hán đang kéo dài mới là việc khẩn cấp.

Từ Quang Khải nghe Trương Nguyên nói như vậy, lập tức lấy “Cam Thụ Sơ” của ông viết cho Trương Nguyên xem. Đây là tổng kết kinh nghiệm trồng khoai lang khô hạn Tân Môn của Từ Quang Khải. Đối với các vấn đề gieo hạt, nảy mầm, vụ mùa, đất đai, canh tác, bón phân, tu bổ, thu hoạch, dùng ăn của khoai lang trên đất đai khô hạn phía bắc, đều có trình bày phân tích tỉ mỉ. Trương Nguyên khen ngợi nói:

• Đệ chỉ là nói suông, sư huynh lại làm ra nhiều thực tích như vậy.

Tôn Nguyên Hóa nói:

• Từ lão sư nắm bắt tin tức rộng rãi, gặp một người thường hỏi thăm, tới một nơi lại hỏi, vừa nghe vừa viết, tất cả mọi chuyện đều nghiên cứu rõ ràng, không hiểu rõ thì không thôi.

Từ Quang Khải khoát tay, nói với Trương Nguyên:

• Sư đệ kiến thức hơn ngu huynh, rất nhiều chuyện ngu huynh từng nghĩ qua nhưng không rõ, sư đệ dễ dàng nói ra, như lột măng rút ra kén, làm cho người ta hiểu thông.

Hai người nói tới Tây học, làm Trương Nguyên kinh ngạc chính là quan niệm cơ sở triết học của Từ Quang Khải, lại là nguyên lý số học của triết học tự nhiên. Từ Quang Khải bội phúc nhất chính là mấy thành phần số học trong Tây học. Từ Quang Khải cho rằng tự nhiên cơ thể thì “có lý, có nghĩa, có pháp, có số” nhưng có thể nhận thức cùng với số lý để thuyết minh, đây chính là thông qua hỗ trợ của từ Galileo đến Newton hàng loạt số liệu thực nghiêm yêu cầu tất yếu mà để quy nạp thành mỗi một mô hình toán học. Chủ đạo của khoa học cận đại, những ý tưởng này của Từ Quang Khải không thể là của giáo sĩ truyền giáo cho y, chính là Lợi Mã Đậu cũng đang khen ngợi học thuyết Cửu Trọng Thiên của thời Trung cổ Châu Ấu. Đây rõ ràng là phát hiện thiên tài mà Từ Quang Khải tự mình nghiên cứu tổng kết. Nếu Từ Quang Khái tiếp tục đi con đường này, có lẽ Đại Minh có thể sinh ra nhà khoa học chủ nghĩa Cận đại. Đáng tiếc Từ Quang Khải nắm quyền quá trễ, hơn nữa triều Minh sắp diệt vong rồi.

• Bệnh của Từ sư huynh có khá hơn chưa?

Trương Nguyên hỏi.

Đã là nửa đêm, Từ Quang Khải xoa cổ đáp:

• Ngu huynh bị bệnh ở cổ, choáng váng đầu óc, cánh tay trái còn run, uống thuốc cũng không thấy hiệu quả, nếu là đọc sách viết văn lâu thì nghiêm trọng, gần đây khỏe hơn một chút rồi.

Trương Nguyên thầm nghĩ: Đây không phải chính là bệnh xương cổ à, bệnh nghề nghiệp thành phần tri thức. Liền dạy Từ sư huynh một bộ tự mình trị liệu bệnh xương cổ, rất đơn giản, có hiệu quả nhanh chóng.

Từ Quang Khải dựa theo làm mấy lần, quả nhiên cảm thấy thoải mái một chút, vui mừng nói:

• Sư đệ cả y thuật cũng hiểu!

Đa trí đa năng lại giống như quái vật, Trương Nguyên nói:

• Đây là gia nghiêm nghiền ngẫm ra, lao hình công văn, dễ mắc nhất là bệnh xương cổ này, cho nên mỗi lần đọc sách viết văn tốt nhất nửa canh giờ làm bộ động tác như vậy một lần, tuy không thể trị tận gốc nhưng giảm bớt đau đớn.

Từ Quang Khải gật đầu nói:

• Ngu huynh chính là lúc tuổi trẻ đọc sách quá si mê, vừa ngồi thì cả một ngày, sư đệ trẻ tuổi, biết tự ái tốt nhất rồi.

Trương Nguyên nói:

• Sư huynh, thời gian không chờ đợi mình, sư huynh nên về kinh nhậm chức, chỉ có làm quan mới có thể hạn độ lớn nhất đất tạo phúc cho dân, bằng không khoai lang, khoai tây, lúa nước này, thậm chí tân lịch và thủy pháp phương Tây lại làm sao mở rộng ra được.

Thầm nghĩ, phải tranh thủ chính là mười năm này. Từ sư huynh là người cầm quyền mới tiến vào nội cát đầu năm Sùng Trinh của hơn mười năm sau. Tới lúc đó mở rộng chống hạn hán thu hoạch, luyện tân quân, tạo hỏa khí Tây Dương cũng đã muộn rồi. Dân đói khởi nghĩa vũ trang, giặc Đông công thành chiếm đất, Đại Minh đã là tòa thành nghiêng ngả, mặc ai cũng vô lực xoay chuyển đất trời.

Từ Quang Khải là vì bệnh mà từ quan, cũng không phải biếm truất, chỉ cần trở lại Bắc Kinh trình báo với Lại bộ nói hết bệnh, có thể quan phục nguyên chức. Từ Quang Khải nguyên quan là Hàn lâm viện kiểm thảo, tòng thất phẩm, là sử quan, kiêm Nội thư đường giảng tập, chính là giảng bài cho Thái giám. Người không luồn cúi giống như Từ Quang Khải thăng quan khó đấy. Thi đậu Tiến sĩ mười năm rồi, vẫn chỉ là tòng thất phẩm. Đương nhiên, khoảng thời gian này Từ sư huynh vì tang cha về nhà chịu tang gần ba năm, thời gian mười năm không có thăng quan.

Từ Quang Khải cười khổ nói:

• Trong triều tranh đấu kịch liệt, ngu huynh cũng đã cách chức về Tân Môn làm ruộng, còn có người công kích nói ngu huynh xâm chiếm đất dân ở Tân Môn.

Trương Nguyên nói:

• Từ sư huynh không ở trong triều nhậm chức, chẳng phải là mặc người ta phỉ báng. Vì lý tưởng dân giàu nước mạnh, sư huynh không thể vì chút phỉ báng của tiểu nhân vô sĩ mà giẫm chân tại chỗ. Phải tranh đấu, không thể chỉ lo thanh danh mặc tiểu nhân hoành hành.

Từ Quang Khải xúc động nói:

• Được, lần này ta vào kinh sẽ đi Lại bộ trình diện.

Đêm đã khuya, Từ Quang Khải bảo người hầu dẫn Trương Nguyên đi nghỉ, quay đầu lại hỏi môn nhân Tôn Nguyên Hóa:

• Sơ Dương, trò chuyện lúc nãy ngươi cũng nghe thấy rồi, theo ngươi thấy vị Trương sư đệ ta thế nào?

Tôn Nguyên Hóa nói:

• Trương giải nguyên là kỳ tài hiếm thấy, có thể là cánh tay hữu lực cho lão sư.

• Cũng không phải.

Từ Quang Khải nói:

• Đệ ấy khéo léo hơn ta hơn nữa không mất nhuệ khí, ta là trợ thủ của đệ ấy.

...

Sáng hôm sau, Từ Quang Khải thu dọn hành lý cùng bọn người Trương Nguyên đi vào kinh. Tôn Nguyên Hóa cùng đi, Tôn Nguyên Hóa là Cử nhân đậu khoa nhất, sau khi rớt bảng thi hội khoa Quý Sửu vẫn theo bên cạnh Từ Quang Khải nghiên cứu Tây học, cũng muốn tham gia thi xuân năm tới.

Trên thuyền của Trương Nguyên, Từ Quang Khải thấy được kính thiên lý mà Hà Xã mô phỏng chế tạo rất là khen ngợi. Lại thấy Trương Nguyên, Văn Chấn Mạnh và Kim Ni Các hợp dịch Y Tác Ngụ Ngôn và Thôi Lịch Niên Chiêm Lễ Pháp, càng vui mừng, phiên dịch Tây học có người kế tục rồi.

Tôn Nguyên Hóa lại vô cùng có hứng thú với loại súng kíp này, sau khi được Trương Nguyên đồng ý, ở trên thuyền tháo dỡ cây súng kíp ra thành từng phần nhỏ nghiên cứu, rất nhanh hiểu nguyên lý trong đó, rồi lắp đặp súng kíp lại. Nói với Trương Nguyên y quen biết quan viên Binh bộ Vũ Khố Ti. Vũ Khố Ti là bộ môn chuyên phụ trách nghiên cứu chế tạo, cất giữ và đổi mới quân giới. Tôn Nguyên Hóa muốn đem cây súng kíp kiểu mới này gửi tới Vũ Khố Ti để xem có thể mô phỏng giống thế này không. Trương Nguyên tất nhiên là rất vui mừng, liền đưa cây súng kíp đó cho Tôn Nguyên Hóa, còn một cây khác mình hắn giữ.

Từ Thiên Tân Vệ đến kinh thành đường thủy là hơn ba trăm dặm. Trương Nguyên, Từ Quang Khải một hàng sáu chiếc thuyền nhanh chóng chạy tới kinh thành. Đi ngày đi đêm, vì ngược dòng thuyền chạy không nhanh. Sáng sớm ngày 24 tháng chạp ông Táo lên trời mới qua Châu cảng, lúc sau giờ ngọ, nhìn về hướng Triều Dương Môn, Bắc Kinh tới rồi.

Chúng Cử tử đứng ở đầu thuyền nhìn kinh thành xa xa, reo hò cười nói. Trương Nguyên trong lòng cũng là kích động:

• Bắc Kinh, Bắc Kinh, Trương Nguyên cũng đến rồi.

Ở tả ngạn con kênh có một đám cây tùng, giữa rừng có ngôi miếu Đông Nhạc, đền thờ Kuoran. Mấy phụ nữ mặc trang phục cung đình và một đám tiểu thị vệ hoàng cung đang từ trong miếu đi ra, chuẩn bị lên xe về thành. Trong đó một tiểu nội thị giương mắt nhìn Trương Nguyên đứng ở đầu thuyền, thất thanh hô:

• Trương Giới Tử.